Îëåíà ÒÅ˲ÃÀ
ËÈÑÒÈ, ÑÏÎÃÀÄÈ

7

Äî Íàòà볿 ˳âèöüêî¿-Õîëîäíî¿

[Æåëÿçíà Æîíäîâà], 26 ÷åðâíÿ 1932
26/VI 1932

Ëþáà ìîÿ Íàòóñÿ!
Íàðåøò³ â÷îðà äî÷åêàëàñÿ ëèñò³âêè â³ä Òåáå! Õî÷, ïðàâäó êàæó÷è, âîë³ëà á ìàòè äîâãîãî ëèñòà, àëå ³ çà ëèñò³âêó äÿêóþ, òèì á³ëüøå, ùî âîíà áóëà òàêà í³æíà: íàâ³òü çãàäàëà, ÷è íå çàãðèçëè ìåíå êîìàð³.
ͳ, òàê ïîãàíî ùå íå º! Òåïåð òóò çèìíî, îòæå, âñÿ öÿ ðîçê³ø çíèêëà, àëå çàòå íåìà ñîíöÿ ³ íåö³êàâî ãóëÿòè.
Íàòóñÿ ìîÿ õîðîøà! Ñüîãîäí³ íåä³ëÿ, ìàáóòü, òè ñêëàäàºø öåé ³ñïèò1. ß ö³ëîþ äóøåþ ç òîáîþ, õâèëþþñÿ òåæ, àëå ïåâíà, ùî ³ öåé ç³éäå òàê æå äîáðå, ÿê ïèñüìåííèé, à êîëè òè áóäåø ÷èòàòè ì³é ëèñò, òî áóäåø â³ëüíà äî îñåíè, ³ â³äïîâ³äü òâîÿ áóäå äîâãà ³ ïîâíà.

Íå ïèñàëà ÿ òîá³ ç áàãàòüîõ ïðè÷èí: ÷åêàëà ëèñòà â³ä òåáå, íå ìàëà í³÷îãî íîâîãî ³ ö³êàâîãî, ìóñèëà â³äïèñàòè áàãàòüîì íà ¿õ ëèñòè ³... ìîæåø íå ïîâ³ðèòè, àëå öå ñâÿòà ïðàâäà, íå áóëî ãðîøåé íà ìàðêè! Âñÿ ̳øèíà ïëàòíÿ çà öåé ì³ñÿöü, çà âèêëþ÷åííÿì 16òè z³.* ï³øëà íà çàïëàòó çà ôîò[îãðàô³÷íèé] àïàðàò. Óìîâëåíî áóëî ³íàêøå, àëå çíàéîìèé, ÿêèé öåé àïàðàò ïðîäàâ ̳ø³, ïî÷àâ áîìáàðä³ðóâàòè íàñ áëàãàëüíèìè ëèñòàìè, ùîá â³í âñå çàïëàòèâ â³äðàçó. Ìè ïîäóìàëè ³ âèñëàëè âñå, à çàòå ñàì³ ëåäâå æèëè! Àëå òåïåð âæå âñå ãàðàçä.
Æèòòÿ ìîº - îäíîìàí³òíå íåéìîâ³ðíî. Îäèí äåíü ö³ëêîâèòî ïîä³áíèé íà äðóãèé, à òóò ùå òàêà ïîãîäà! Íåäàâíî ¿çäèëà â ïîãàíå ïîâ³òîâå ì³ñòå÷êî - Chorzele**, ùîá çàïèñàòèñÿ äî á³áë³îòåêè. Êíèæêè ìåí³ áóäóòü ì³íÿòè ì³ñöåâ³ ñåëÿíå, ÿê³ ¿çäÿòü òóäè çà çàêóïàìè. Öå äëÿ ìåíå ºäèíà âò³õà, àëå, çâè÷àéíî, ïðîêîâòíóëà îáèäâ³ êíèæêè â³äðàçó, à í³õòî ç ñåëÿí ÷îìóñü íå ¿äå... ×èòàëà Òàãîða "Dom i ˜Swiat"2 ³ ëåãêó ³ çàáàâíó ÷åïóõó Äåêîáðà3. Äðóãîþ ðîçâàãîþ º äëÿ ìåíå êîðåñïîíäåíö³ÿ, à ãîëîâíå, î÷³êóâàííÿ ëèñò³â. Òè ìåíå ëèñòàìè íå áàëóºø, î í³! Ïàí³ Ñòåôà4 ïðèñëàëà ìåí³ ç âåëèêèì çàï³çíåííÿì, àëå ³ âåëèêîãî ëèñòà. Áóëà òàì ³ çàïèñêà â³ä Ëèïè5. Äóæå ïðèâ³òíà, àëå é äóæå êîðîòêà. ³äïîâ³ëà éîìó, òàê â³í ëèöàðñüê³ ìîâ÷èòü...
Çîÿ òåæ ùîñü çàìîâêëà, õî÷ ÿ ¿¿ â³ðø³ êðèòèêóâàëà äóæå í³æíî6. Íàâ³òü ïîðàäèëà ïîñëàòè ùîñü â "Ƴíî÷ó Äîëþ" (Áîæå ì³é! Ùî çà ïðèãí³÷åíà íàçâà!)7
Ìîñåíäç ïî-ñòàðîìó ïèøå ìåòðîâ³ ëèñòè, àëå íàäçâè÷àéíî ö³êàâ³, òàê³ ö³êàâ³, ùî ðîçáóðõóþòü ìåíå çàâæäè íà ïàðó äí³â.  îñòàííüîìó ïèñàâ, ùî Ìàëàíþê ó ëüâ³âñüêîìó æóðíàë³ äëÿ ìîëîä³ "Âîãí³" íàïèñàâ "â³äîçâó" äî ìîëîä³... ùîá íå ïèñàëà â³ðø³8. Ëåîí³ä îáóðþºòüñÿ, à ÿ ç íèì. ×è ìîæíà çâåðíóòèñÿ äî ìîëîä³ ç ãàñëîì: íå ñï³âàéòå, íå òàíöþéòå, íå ãðàéòå! Çâè÷àéíî - í³! Òàê ñàìî íå ïåäàãîãè÷íî êðè÷àòè ¿ì - íå ïèø³òü â³ðø³â! Áåçïåðå÷íî, ñîòí³ ç íèõ ïèøóòü ÷îðò çíຠùî, àëå íà ö³ ñîòí³ ç ÿêîãîñü îäíîãî âèðîáèòüñÿ, ìîæëèâî, ñïðàâæí³é ïîåò, à ÿê í³õòî íå áóäå ïèñàòè, òî í³ ç êîãî í³÷îãî íå âèéäå.
Äèâóþñÿ ÿ ÷àñòî Ìàëàíþêîâ³: ðîçóìíà ëþäèíà, à ÷àñîì ùîñü òàêå âñòðóãíå, ùî àæ âîëîññÿ íà ãîëîâ³ äèáîì âñòàº. Òè ìàºø, çäàºòüñÿ, äîáðèé âïëèâ íà íüîãî. ³çüìè éîãî òðîõè â ñâî¿ ðóêè, ùîá íå ðîáèâ äóðíèöü.
Òàê òè ìåí³ ³ íå íàïèñàëà õàðàêòåðèñòèêó Êðèæàí³âñüêîãî, à ÿ ÷åêàþ. ×è ïåðåïèñóºøñÿ ç íèì?9
Ìîñåíäç ïèøå ïðîäîâæåííÿ ñâ ïîâ³ñòè "Çàñ³â"10, à òåïåð ïîñëàâ Äîíöîâó 5 â³ðø³â ï³ä ñï³ëüíîþ íàçâîþ "Êðèíèöÿ í³æíîñòè"11. ²ç 5-òè ïåðåñëàâ ìåí³ ëèøå îäèí. Òÿæêî ñóäèòè, ÿêà ðåøòà, àëå öåé îäèí çàäóìàíèé äóæå ö³êàâî, àëå âèêîíàíèé, íà ìîþ äóìêó, äîñèòü òÿæêî. Âèéøîâ ÿêèìîñü çàíàäòî ðîçóìíèì, àëå áåçäóøíèì. À ÷è ìîæå áóòè òàêà "Êðèíèöÿ í³æíîñòè"?
Áàãàòî, äóæå áàãàòî, ïèñàëà ÿ Ëåîí³äîâ³ ïðî òåáå. ³í ïðîõຠâ³òàòè ñåðäå÷íî ³ òåáå ³ Ïåòðóñÿ12.
ß â³ä³ñëàëà íåäàâíî Äîíöîâó ñâ³é â³ðø "Ïîâîðîò"13, à òåïåð çàäóìàëà ùîñü, ùî áóäå íàçèâàòèñÿ "³äâ³÷íå"14, à îñê³ëüêè öåé â³ðø áóäå ä³éñíî íàïèñàíèé, òî ìຠáóòè ïðèñâÿ÷åíèé òîá³. Çâè÷àéíî, ïåðåä òèì, ÿê ïîøëþ éîãî â äðóê, òè éîãî ìóñèø ïåðå÷èòàòè, ùîá íå ëàÿëà ìåíå ïîò³ì çà òàêó ïðèñâÿòó.
À îñü ÿ ìóøó òåáå âèëàÿòè!! ×îìó íå â³äñèëàºø Äîíöîâó òîãî, ùî âæå ìàºø ãîòîâèì? Ðîçóì³þ, ùî ïðè ïðàö³ äî ³ñïèò³â ó òåáå íåìà ÷àñó ïèñàòè íîâå, àëå íå â³ä³ñëàòè ñòàðîãî, öå âæå, ãîëóáóòêî*, ïðîñòî íåäáàéëèâ³ñòü. ×óºø òè! Òè ìóñèø ïèñàòè, à ÿ ìóøó ãîðäèòèñÿ ñâî¿ì íàéë³ïøèì äðóãîì, ÿêèì òè ïî÷èíàºø áóòè äëÿ ìåíå. Çíàþ òåáå! Òè õî÷åø ñâî¿ â³ðø³ øë³ôóâàòè. Øë³ôóé, àëå íå çàíàäòî äîâãî.
Îõ, Íàòóñÿ, ÿê æå òóò ñóìíî... Ìîæå, Ìàòóøåâñüê³15 îïîâ³äàëè òîá³, ÿêà öå íåö³êàâà ì³ñöåâ³ñòü. Çâè÷àéíî, íàì êðàùå, áî ̳øà ìຠðîáîòó, àëå âñå æ öå íå æèòòÿ, à æèâîò³ííÿ.
Ö³ëà ì³ñöåâà "åë³òà" ñêëàäàºòüñÿ ç äðóæèíè øåôà (ÿêèé ñàì âè¿õàâ íà äðóãå ñåëî) ³ òåõí³êà ìåë³îðàòîðà. Òåõí³ê, ÿê ³ ̳øà, ïðàöþº ÿê ïðîêëÿòèé ö³ë³ äí³, îòæå, çàëèøàºòüñÿ ëèøå ïàí³.
Áîæå ì³é, ÿê³ ïîëüêè, çà ð³äêèì âèêëþ÷åííÿì, íåçíîñí³. Îñü ³ öÿ! Âîíà ³ äîñèòü ïðèâ³òíà, ³ ìèëà, àëå ìàëî³íòåë³´åíòíà, à ïðåòåí糿 ñòðàøí³. Ìåíå âîíà íå ìîæå çðîçóì³òè, ÿê ÿ, íå ìàþ÷è ä³òåé, íå êèäàþ ñâîãî ÷îëîâ³êà, ÿêèé òàê ìàëî çàðîáëÿº, ³ íå ïîøóêàþ ÷îãîñü êðàùîãî. Ïî÷óòòÿ, çâè÷êà, ð³äí³ñòü - öå äëÿ íå¿ ïîðîæí³ çâóêè. Ñàìà âîíà æèâå ç ÷îëîâ³êîì, äîêè òîé äຠ¿é òàê³-ñÿê³ âèãîäè. ² öå - ìàòè äâîõ ä³òåé ³ íå äóæå âæå ìîëîäà æ³íêà! ͳ, âñå æ òàêè ìè, óêðà¿íêè, çíà÷íî ùèð³øå ³ ÷èñò³øå â³ä íèõ: îäðóæóºìîñÿ ïî êîõàííþ ³ íå êèäàºìî ñâî¿õ ÷îëîâ³ê³â ³ç-çà áðàêó ìà[òå]ð³ÿëüíèõ âèã³ä. ² íå çàçäðþ ÿ íàøèì, ùî îäðóæåí³ ç ïîëüêàìè.
Ùî òóò çà ìîâà, íà íàøîìó ñåë³! Íå ìîæó ïîõâàñòàòèñÿ îñîáëèâèì çíàííÿì ïîëüñüêî¿ ìîâè, àëå öÿ, ì³ñöåâà, ìîâà ñòàâèòü îï³ð ãðàìàòèö³ ö³ëîãî ñâ³òó! Ïðèõîäèòü ñüîãîäí³ íàøà ãîñïîäèíÿ, ùîá ïîâ³äîìèòè íàñ ïðî òå, ùî ó ãàéîâîãî íàðîäèëîñÿ "Dwa dziece, tylko niewiadomo, czy dwa c˜îrki, czy dwie syny" *… ßê òîá³ ïîäîáàºòüñÿ öÿ ôðàçà?
Ùî ç òîáîþ, Íàòóñåíüêî? ×îìó òè òàê çëå ñåáå ïî÷óâàºø? Êîëè ³ êóäè äóìàºø âè¿õàòè? Äóæå øêîäóþ, ùî íå ìîæó ïîáà÷èòèñÿ ç òîáîþ ïåðåä â³ä'¿çäîì, àëå íàä³þñÿ, ùî õî÷ öåé ì³é ëèñò ùå çàñòàíå òåáå. ²ñïèò³â âæå íå ìàòèìåø, îòæå, ñ³äàé â³äðàçó ³ ïèøè, áî ÿ áóäó ñòðàøíî ÷åêàòè!
Ïîøóêàé, ìîæå, çíàéäåø ÿê³ñü ôîòî´ðàô³¿ ñâî¿, òî ïðèøëè ìåí³. ̳æ èíøèì, òè ìåí³ ñíèëàñÿ ñüîãîäí³.
Íàïèøè, ÿê³ ó òåáå íîâèíè, äå òè áóâàëà çà öåé ÷àñ. Ìåíå òóò âñå ö³êàâèòü.
Óõ, âæå ðóêà áîëèòü! Ö³ëóþ ì³öíî, ì³öíî òåáå.
³òàþ òâîþ ìàìó, áàòüêà ³ Ïåòðóñÿ.
Ìèõàéëî â³òຠóñ³õ.
Ïèøè!
Òâîÿ ˺íà
Ð.S. Ì³æ ³íøèì, "Ñâ³òë³ñòü" Ëèïè16, òâîÿ, ó ìåíå â ñàìîìó ÷èñòîìó âèãëÿä³, îòæå, íå õâèëþéñÿ, ùî âîíà ó ìåíå çàãèíå.

27/VI 1932*
Ìèëà Íàòóñÿ!
Íå âäàëîñÿ â÷îðà â³ä³ñëàòè òîá³ ëèñòà, â³ä³øëþ çàâòðà. Â÷îðà ïî÷àëà ñâîº "³äâ³÷íå", à ñüîãîäí³ âæå ê³í÷èëà, àëå íå âêëàäàþ òîá³ éîãî, áî õî÷ó äàòè éîìó â³äëåæàòèñÿ.
Ïî÷óâàþ ñåáå äóæå çëå, ̳øà òåæ ìຠêàøåëü ³ íåæèòü - òàêà ïîãàíà ïîãîäà! Çèìíî, õî÷ ïàëè â ïå÷³!
Íàïèøè ìåí³, Íàòóñÿ, ÿê òè ï³äïèñóºøñÿ ï³ä â³ðøàìè - ˳âèöüêà ÷è Õîëîäíà? Çäàºòüñÿ, ˳âèöüêà, àëå äîáðå íå ïðèãàäóþ17. Öå ìåí³ ïîòð³áíî äëÿ ïðèñâÿòè, êîëè â³ä³øëþ (íà ëèïåíü) ñâ³é â³ðø â Ë.Í.Â18.
Ùå ùîñü: êîëèñü, âîñåíè, ÿ ÷èòàëà, ùî ìຠâèéòè â ñâ³ò òâ³é çá³ðíèê â³ðø³â, ÷è â³í âèéøîâ?19 ßêùî òàê, ìîæå, ïåðåøëåø ìåí³, àëå îáîâ'ÿçêîâî ïîñèëêîþ ðåêîìåíäîâàíîþ, áî ìîæå çàãèíóòè. Òè çíàºø, ÿ òàê ³ íå ä³ñòàëà Ë.Í.Â., â ÿêîìó áóëè ìî¿ îñòàíí³ â³ðø³20... Ö³ëóþ ùå ðàç. Ïèøè!

Îïóáë.: Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 568-572.

1 … ìàáóòü, òè ñêëàäàºø öåé ³ñïèò - Äèâ. ëèñò 5, ïðèì. 4.

2 "Dom i Swiat" - Éäåòüñÿ ïðî ïåðåêëàä ðîìàíó Ðàá³íäðàíàòà Òàãîðà, çä³éñíåíèé ïîëüñüêîþ ìîâîþ ó 1923 ð. (Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 572).

3 …÷åïóõó Äåêîáðà - Äèâ. Äåêîáðà Ìîð³ñ. Íà 1932 ð. áóëî îïóáë³êîâàíî áëèçüêî 18 ðîìàí³â öüîãî àâòîðà; äåÿê³ ç íèõ áóëè ïåðåêëàäåí³ ïîëüñüêîþ ìîâîþ (Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 572).

4 Ïàí³ Ñòåôà… - Äèâ. Ëóêàñåâè÷ Ñòåôàí³ÿ.

5 …çàïèñêà â³ä Ëèïè - Ïðî ñòàâëåííÿ Î. Òåë³ãè äî Þ. Ëèïè äèâ. ëèñò 5, ïðèì. 12. Íà ÷àñ íàïèñàííÿ öüîãî ëèñòà Þ. Ëèïà ï³ñëÿ çàê³í÷åííÿ ìåäè÷íî¿ îñâ³òè âèâ÷àâ ïîë³òè÷íó åêîíîì³þ òà ïðàöþâàâ ç Ë. Ëóêàñåâè÷åì. Âîíè ðàçîì ç ³íøèìè óêðà¿íñüêèìè åêîíîì³ñòàìè çàñíóâàëè Óêðà¿íñüêå åêîíîì³÷íå áþðî ³ ïðàöþâàëè íàä ï³äãîòîâêîþ ïåðøîãî ñòàòèñòè÷íîãî ùîð³÷íèêà, ïðèñâÿ÷åíîãî óêðà¿íñüêîìó åêîíîì³÷íîìó æèòòþ. Ë. Ëóêàñåâè÷ òàêîæ äîïîìàãàâ Þ. Ëèï³ äîñë³äæóâàòè äæåðåëà äëÿ íàïèñàííÿ ³ñòîðè÷íîãî ðîìàíó "Êîçàêè â Ìîñêî⳿" (Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 572).

6 Çîÿ òåæ ùîñü çàìîâêëà, õî÷ ÿ ¿¿ â³ðø³ êðèòèêóâàëà äóæå í³æíî - Äèâ. ëèñò 5, äå Î. Òåë³ãà çãàäóº, ùî îòðèìàëà ê³ëüêà â³ðø³â â³ä Ç. Ïë³òàñ.

7 Ùî çà ïðèãí³÷åíà íàçâà! - Ç ïðèâîäó íåãàòèâíîãî ñòàâëåííÿ Î. Òåë³ãè äî æóðíàëó "Ƴíî÷à äîëÿ" äèâ. ¿¿ ñòàòòþ "Ñë³ïà âóëèöÿ (Îãëÿä æ³íî÷î¿ ïðåñè)" (³ñòíèê. - 1938. -Êí. 4. - Ñ. 290-297; Òåë³ãà. Î êðàþ ì³é... - Ñ. 116-123).  í³é Î. Òåë³ãà êðèòèêóº íèçüêó õóäîæíþ ö³íí³ñòü ìàòåð³àë³â, ÿê³ äðóêóâàëèñÿ â æóðíàë³, âèñëîâëþº ñâîº íåãàòèâíå ñòàâëåííÿ äî æ³íî÷èõ æóðíàë³â ÷åðåç ¿õíþ ñõèëüí³ñòü äî äèñêóñ³é ç ïðèâîäó ïèòàíü, ùî ñòîñóþòüñÿ ñ³ìåéíèõ íåãàðàçä³â. Ç íàéá³ëüøèì ïðåçèðñòâîì âîíà ñòàâèëàñÿ äî íàçâè æóðíàëó "Ƴíî÷à äîëÿ", ÿêà â ¿¿ óÿâ³ âèêëèêàëà îáðàç íåùàñíî¿ æ³íêè, ùî á³äêàºòüñÿ ç ïðèâîäó "ã³ðêî¿ äîë³" â î÷³êóâàíí³ ñâîãî ï'ÿíîãî ÷îëîâ³êà, ÿêèé ïðèéäå é â³äëóïöþº ¿¿ é ä³òåé. Ñòàòòÿ âèêëèêàëà ãîñòðó â³äïîâ³äü íà ñòîð³íêàõ "Ƴíî÷î¿ äîë³", äå áóëà âì³ùåíà ñòàòòÿ "Îäíà â³äïîâ³äü (Âï. ï. Î. Òåë³ç³)" (1938. - ×.8. - Ñ. 7-10).  ñòàòò³ Î. Òåë³ç³ äîêîðÿëè çà òå, ùî âîíà îïåðóâàëà æóðíàëîì ëèøå çà 1936 ð. ³ äàëà éîìó, íà äóìêó ðåäàêö³¿, íåîá'ºêòèâíó îö³íêó (Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 572-573; Òåë³ãà. Î êðàþ ì³é... - Ñ. 170).

8 ...Ìàëàíþê ó ëüâ³âñüêîìó æóðíàë³ äëÿ ìîëîä³ "Âîãí³" íàïèñàâ "â³äîçâó" äî ìîëîä³... ùîá íå ïèñàëà â³ðø³ - Íàì, òàê ñàìî ÿê ³ óïîðÿäíèêîâ³ Ëèñòóâàííÿ, íå âäàëîñÿ ðîçøóêàòè æóðíàëó "Âîãí³" ³ç çãàäàíîþ â³äîçâîþ Ìàëàíþêà.  ïðèì³òö³ äî Ëèñòóâàííÿ âèñëîâëþºòüñÿ ïðèïóùåííÿ, ùî, ìîæëèâî, Ë. Ìîñåíäç ìàâ íà óâàç³ íåãàòèâíó ðåöåíç³þ ª. Ìàëàíþêà íà ïåðøó çá³ðêó ïîå糿 Áîãäàíà-²ãîðÿ Àíòîíè÷à "Ïðèâ³òàííÿ æèòòÿ" (1931). Âîíà ç'ÿâèëàñÿ ó ËÍ (1932. - Êí. 5. - Ñ. 475-478) ó ðóáðèö³ "Á³áë³îãðàô³ÿ". ª. Ìàëàíþê ïèñàâ: "Êîæäèé ìîëîäèê ïåðåæèâຠìèñòåöüêèé "ê³ð" (çâè÷àéíî - ó ñëîâ'ÿí íàé÷àñò³ø - â³ðøîâèé) ì³æ 14-20 ðîêàìè.  999 âèïàäêàõ ç 1000 ê³ð öåé ïðîõîäèòü áåçñë³äíî.  îäí³ì ëèøå âèïàäêó ïðèéìຠõðîí³÷íèé õàðàêòåð ³ - â ñïðèÿòëèâèõ óìîâàõ - ëþäèíà öÿ ðîáèòüñÿ íåâ³ëüíèêîì äåìîíà ìèñòåöòâà…
À â ò³ì æèâå ñüîãîäíÿøíº æèòòÿ ìຠñâî¿ çâàáè, íå ã³ðø³ â³ä ñîëîäêîãî ÿäó ìèñòåöòâà ³, ìîæå, îá'ºêòèâíî âàæí³ù³ äëÿ óêðà¿íñüêî¿ ñïðàâè â ö³ëîìó. Äå íàø³ Åä³ññîíè é Ìàðêîí³, Ñòåôåíñîíè é ϳêàðè? Äå íàø³ Àìóíäñåíè é Íóðì³, ˳íäáåðãè é Ëÿâðåíñè?
Êîëè æ ñïåö³ÿëüíî òÿãíå äî ìèñòåöòâà, òî ïàì'ÿòàéìî, ùî íàøà ìóçèêà íå äàëà æàäíîãî ãåðî¿÷íîãî ìàðøó, íà ÿêèé ÷åé-æå çàñëóæèëè ò³, ùî âïàëè. Ïåðåæèòî òàêå ñòðàøíå âîñêðåñ³ííÿ íàðîäó é ³ñòî𳿠éîãî, à äå æ òîé õî÷ ñêðîìíèé, àëå áîäàé ïîïðàâíèé, ðîìàí ³ñòîðè÷íèé?
×îìó æ ò³ëüêè "â³ðø³"?
Äîáðå, êîëè â³ðøîïèñåöü º ïîåòîì. Àëå êîëè â³í º ëèøåíü ë³òåðàòîðîì, ùî ðîáèòü (ìîæå, íàâ³òü íåçëå é ö³êàâî) â³ðø³, òî íà òàêèé ë³òåðàòóðíèé ëþêñóñ íå ìîæíà ïîçâîëèòè ïåðåäîâñ³ì ç îãëÿäó íà âèìîãè êóëüòóðíîãî ãîñïîäàðñòâà íàøîãî íàðîäó.
Íåäàâíî Àíòîíåíêî-Äàâèäîâè÷ äîòåïíî çàóâàæèâ, ùî óêðà¿íñüêà ìîëîäü éäå "ó â³ðø³" òàê ñàìî, ÿê êîëèñü éøëà íà ѳ÷. ijéñíî, öå íîâå (ïîñòèöüêå) êîçàêóâàííÿ (ùî ìຠê³ëüêàñîòë³òíþ òðàäèö³þ!) ìèìîâîë³ íàñóâຠã³ïîòåçó: ÷è íå º âîíî ñâîºð³äíî-óêðà¿íñüêèì íàïðÿìêîì íàéìåíøîãî îïîðó?.."
Ðîçóì³þ óñþ ãóìîðèñòèêó öèõ ðîçâàæàíü ³ ïîðàä - ç óâàãè íà îñîáó, ùî ¿õ ïîäàº, àëå õàé òèì á³ëüø íàøà ìîëîäü, ùî êàíäèäóº íà ïîåò³â, - ¿õ ïðèéìå äî ñåðöÿ" (ñ. 478).

9 Òàê òè ìåí³ ³ íå íàïèñàëà õàðàêòåðèñòèêó Êðèæàí³âñüêîãî, à ÿ ÷åêàþ. ×è ïåðåïèñóºøñÿ ç íèì? - Í. ˳âèöüêà-Õîëîäíà ëèñòóâàëàñÿ ç À. Êðèæàí³âñüêèì ç ìîìåíòó ¿õíüîãî çíàéîìñòâà ó 1928 ð. äî ÷àñó éîãî ïåðå¿çäó ç Êðàêîâà äî Âàðøàâè ó 1933 ð. Ç ïðèâîäó îö³íêè Í. ˳âèöüêîþ-Õîëîäíîþ À. Êðèæàí³âñüêîãî äèâ. ¿¿ "Âèäàâíèöòâî "Âàðÿã" (Ñó÷àñí³ñòü. -1980. - ¹ 11. - Ñ. 8, 11-12).

10 Ìîñåíäç ïèøå ïðîäîâæåííÿ ñâ ïîâ³ñòè "Çàñ³â"... - Ïåðøèõ äâà îêðåìèõ âèïóñêè àâòîá³îãðàô³÷íîãî ðîìàíó Ë. Ìîñåíäçà ç'ÿâèëèñÿ â ËÍ (1930. - Êí. 12. -Ñ. 1036-1047; 1931. - Êí. 5. - Ñ. 389-397). ϳñëÿ çàâåðøåííÿ ðîìàíó â³í äðóêóâàâñÿ ó "³ñòíèêó" (1933. - Êí. 3. - Ñ. 166-174; Êí. 4. - Ñ. 248-257). Îêðåìèì âèäàííÿì ðîìàí áóëî îïóáë³êîâàíî 1936 ð. ó ×åðí³âöÿõ.

11 ... à òåïåð ïîñëàâ Äîíöîâó 5 â³ðø³â ï³ä ñï³ëüíîþ íàçâîþ "Êðèíèöÿ í³æíîñòè" - ×åðåç çàêðèòòÿ ËÍ ó ëèïí³ 1932 ð. öåé öèêë â³ðø³â Ë. Ìîñåíäçà áóëî îïóáë³êîâàíî ó êí. 1 "³ñòíèêà" çà 1933 ð. (ñ. 45-46).

12 … ïèñàëà ÿ Ëåîí³äîâ³ ïðî òåáå. ³í ïðîõຠâ³òàòè ñåðäå÷íî ³ òåáå ³ Ïåòðóñÿ -Ó ñâîºìó ³íòåðâ'þ ç Á. Áîé÷óêîì (Ñó÷àñí³ñòü. - 1985. -×. 3. - Ñ. 12-13) Í. ˳âèöüêà-Õîëîäíà çàçíà÷àº, ùî âîíè ç Ë. Ìîñåíäçîì áóëè áëèçüêèìè ïðèÿòåëÿìè, êîëè âîíà æèëà â Ïîäºáðàäàõ, ïðîòå âîíè íå ëèñòóâàëèñÿ ï³ñëÿ ¿¿ â³ä'¿çäó äî Ïîëüù³, à Ë. Ìîñåíäç í³êîëè íå â³äâ³äóâàâ Âàðøàâè. Âîíà äîäàº, ùî ï³ñëÿ ðîçðèâó ì³æ íåþ ³ Î. Òåë³ãîþ, ÿêèé ñòàâñÿ âíàñë³äîê ïîÿâè ð³çêî¿ ñòàòò³ À. Êðèæàí³âñüêîãî ó äðóãîìó âèïóñêó "Ìè" ç êðèòèêîþ "³ñòíèêà", à òàêîæ â³ðø³â Î. Òåë³ãè, Ë. Ìîñåíäç íàïèñàâ ñâ³é íåãàòèâíèé â³äãóê íà ¿¿ ïåðøó çá³ðêó â³ðø³â "Âîãîíü ³ ïîï³ë" (Âàðøàâà: Âàðÿã, 1934), ùî áóâ îïóáë³êîâàíèé ó "³ñòíèêó" (1935. - Êí. 3. - Ñ. 233) (Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 574).

13 "Ïîâîðîò" - Äèâ. ëèñò 6, ïðèì. 11 òà ëèñò 18, ÿê³ ñòîñóþòüñÿ òåêñòó ïîå糿. ×åðåç òå, ùî ËÍ ïåðåñòàâ âèõîäèòè â ëèïí³ 1932 ð., â³ðø Î. Òåë³ãè íå äðóêóâàâñÿ äî â³äíîâëåííÿ âèïóñêó æóðíàëó ³ áóâ îïóáë³êîâàíèé ëèøå â êí. 3 "³ñòíèêà" çà 1933 ð. (ñ. 163). Êîëè Ä. Äîíöîâ â³äíîâèâ âèïóñê ñâîãî æóðíàëó, â³í â³ä³áðàâ äëÿ äðóêó íåâåëè÷êó ÷àñòèíó ïðîçè Î. Òåë³ãè äëÿ ïåðøîãî ÷èñëà - äèâ. ¿¿ òâ³ð "Àáî-àáî (Ôðàãìåíò)" (³ñòíèê. - 1933. - Êí. 1. - Ñ. 4-9; Òåë³ãà. Î êðàþ ì³é... - Ñ. 79-84). Î. Òåë³ãà íå çãàäóº ïðî öåé òâ³ð â æîäíîìó ç â³äîìèõ íàì ëèñò³â, ïðîòå ì³ñöå ïîä³é, ñþæåò òà ãîëîâíèé ïåðñîíàæ òâîðó ìຠäóæå áàãàòî ñï³ëüíèõ äåòàëåé ³ç ¿¿ æèòòÿì â çàéíÿòîìó á³ëüøîâèêàìè Êèºâ³, ïðî ÿêå âîíà çãàäóº â ëèñò³ 9. Ñàìå íåíàäóìàí³ñòü âèñëîâëåíèõ ó òâîð³ ïî÷óòò³â îö³íèâ Ä. Äîíöîâ, ï³äêðåñëèâøè â ëèñò³ äî Î. Òåë³ãè â³ä 30 òðàâíÿ 1933 ð., ùî â öüîìó á³îãðàô³÷íîìó òâîð³ "áðåíÿòü ä³éñíî ñèëüí³ íîòè (íå íàäóìàíî-ñèëüí³)", ³ áà÷èâ ó öüîìó ïåðñïåêòèâè ðîçøèðåííÿ ¿¿ ïîåòè÷íîãî ä³àïàçîíó (Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 540-541).  îãëÿä³ 1-¿ êíèãè "³ñòíèêà" çà 1933 ð., îïóáë³êîâàíîìó â æóðíàë³ "Äçâîíè" (Ëüâ³â. - ×. 3. - Ñ. 142), â³äçíà÷åíî, ùî ôðàãìåíò Î. Òåë³ãè "Àáî-àáî" "êàæå íàì âèùå ñòàâèòè ñâîþ ã³äí³ñòü, ÷èì "øìàò ãíèëî¿ êîâáàñè".

14 "³äâ³÷íå" - Äèâ. ïðèì. 18 íèæ÷å òà ëèñò 8, ÿêèé ñòîñóºòüñÿ òåêñòó ïîå糿.

15 …Ìàòóøåâñüê³… - Äèâ. Ìàòóøåâñüêèé Þð³é òà Ìàòóøåâñüêà Ñîô³ÿ (Çîíÿ). Î. Òåë³ãà, Ï. Õîëîäíèé òà ïîäðóææÿ Ìàòóøåâñüêèõ ï³äòðèìóâàëè ò³ñí³ ñòîñóíêè ó Âàðøàâ³ ³ ÷àñòî çóñòð³÷àëèñÿ â äîì³ Ë³âèöüêî¿. Âîíè ïîçíàéîìèëèñÿ ùå òîä³, êîëè áóëè ñòóäåíòàìè â ×åõî-Ñëîâà÷÷èí³, â Ïîäºáðàäàõ. Ï. Õîëîäíèé (ìîëîäøèé) òà Þ. Ìàòóøåâñüêèé íàäñèëàëè êàðèêàòóðè äî ñòóäåíòñüêîãî æóðíàëó "Ïîäºáðàäêà", ÿêèé âèäàâàâñÿ â ÓÃÀ (äèâ. ëèñò 17, ïðèì. 4), à Ñîô³ÿ Áåçïàëêî, çà ñëîâàìè Ã. Ëàùåíêî, áóëà äðóæêîþ Î. Òåë³ãè íà ¿¿ âåñ³ëë³ (äèâ. ñ. 241).

16 ..."Ñâ³òë³ñòü" Ëèïè... - Éäåòüñÿ ïðî ïåðøó çá³ðêó ïîå糿 Þð³ÿ Ëèïè, ÿêà âèéøëà 1925 ð. ó Êàë³ø³.

17 Íàïèøè ìåí³, Íàòóñÿ, ÿê òè ï³äïèñóºøñÿ ï³ä â³ðøàìè - ˳âèöüêà ÷è Õîëîäíà? Çäàºòüñÿ, ˳âèöüêà, àëå äîáðå íå ïðèãàäóþ. - Äî 1930 ð. Í. ˳âèöüêà-Õîëîäíà ï³äïèñóâàëà ñâî¿ ïðàö³ ä³âî÷èì ïð³çâèùåì ˳âèöüêà íàâ³òü ï³ñëÿ îäðóæåííÿ ç Ï. Õîëîäíèì ó 1924 ð. Äåÿê³ ¿¿ ïðàö³ òàêîæ äðóêóâàëèñÿ ï³ä öèì ïð³çâèùåì ó æ³íî÷îìó æóðíàë³ "Íîâà õàòà". Ó òðàâíåâîìó ÷èñë³ ËÍ çà 1930 ð. âîíà âïåðøå âèêîðèñòàëà ñâîº ïîäâ³éíå ïð³çâèùå. Àëå ÷åðåç íåäîãëÿä Ä. Äîíöîâà ¿¿ ïîåç³ÿ "Ñòåïîâà êàçêà" ç'ÿâèëàñÿ ó ËÍ (1932. - Êí. 1. - Ñ. 3) ï³ä ¿¿ ä³âî÷èì ïð³çâèùåì, ùî äàëî ïðèâ³ä Î. Òåë³ç³ äëÿ ñóìí³â³â (Ëèñòóâàííÿ. - Ñ. 456, 575-576).

18 ... êîëè â³ä³øëþ (íà ëèïåíü) ñâ³é â³ðø â Ë.Í. - ³ðø "³äâ³÷íå" áóâ íàäðóêîâàíèé ó "³ñòíèêó" (1933. - Êí. 2. - Ñ. 85) ³ ìàâ ïðèñâÿòó "Í. ˳âèöüê³é-Õîëîäí³é". Í. ˳âèöüêà-Õîëîäíà ó â³äïîâ³äü ïðèñâÿòèëà Î. Òåë³ç³ â³ðø "Çà âîãíåì øêàðëàòó", ùî áóâ îïóáë³êîâàíèé ó "³ñòíèêó" â òîìó æ ðîö³ (Êí. 5. - Ñ. 321-322).

19 ...òâ³é çá³ðíèê â³ðø³â, ÷è â³í âèéøîâ? - Ïåðøà çá³ðêà ïîåç³é Í. ˳âèöüêî¿-Õîëîäíî¿ "Âîãîíü ³ ïîï³ë" ç'ÿâèëàñÿ 1934 ð.

20 ... ÿ òàê ³ íå ä³ñòàëà Ë.Í.Â., â ÿêîìó áóëè ìî¿ îñòàíí³ â³ðø³... - Ìîæëèâî, éäåòüñÿ ïðî ÷åðâíåâèé âèïóñê, â ÿêîìó ì³ñòèëèñÿ òðè ïîå糿 Î. Òåë³ãè: "×óæà âåñíà", "Ñîííèé äåíü" òà "Ïëîì³ííèé äåíü". Äèâ. ëèñò 6, ïðèì. 7-9.

Äî çì³ñòó Îëåíà ÒÅ˲ÃÀ ËÈÑÒÈ, ÑÏÎÃÀÄÈ